Hari Merdeka / Wir haben es nicht gewusst

Het was 17 Augustus onafhankelijkheidsdag (Hari Merdeka) in Indonesie. En toen vroeg ik me af: hoeveel weet ik nou eigenlijk over wat er gebeurde in Nederlandsch Indie? Ja - ok, wat ik vroeger over heb geleerd: de ‘Jappen’ bezette ‘ons’ Indie, Nederlanders moesten naar Jappenkampen, erbarmelijke omstandigheden, troostmeisjes - allemaal een grote ellende. 

En toen de oorlog was afgelopen kwam de KNIL even met Politionele Acties, om de boel weer aan kant te brengen zeg maar, want die bezetting door de Jappen was afschuwelijk, en het ontaarde daar in Indie in een chaos nadat de jappen verslagen waren. Want zo zijn wij nederlanders: aardig, eerlijk, rechtvaardig, en recht door zee..

Ondertussen, een paar jaar ouder, iets minder goedgelovig, met een iets kritischer blik, en na een paar jaar Indo, heb ik er wel iets meer over gehoord, en plaatsvervangende schaamte/schuld gevoeld voor het gedrag van mijn medelanders toendertijd – al was het wel een tijdje geleden, en heb ik er zelf weinig schuld aan, natuurlijk.. En, afgezien van de twee keer dat ik erop ben aangesproken, leeft het weinig bij de lokale mensen – of kunnen we er nog wel soort van over grappen (al ben ik daar best voorzichtig mee)..

Aan de reacties van familie/vrienden/kennissen in NL te zien nadat deze fotos in de krant kwamen laatst, dan blijkt dat de afdeling “hersenspoeling/misleidende propaganda management” in den Haag nu toch al ‘n dikke 60 jaar zn werk goed heeft gedaan.. Dus even wat meer over gelezen, en bij deze wat verdere uitleg over wat er tijdens de Politionele Acties nou onder andere gebeurde, of iig wat ik ervan begrijp/hoe ik dat dan interpreteer. 

(dit stukje ligt dus al geruime tijd in half afgeschreven toestand, en laat ik nu iets meer tijd hebben, dus alsnog)

Spindokter technisch is dat natuurlijk een briljante vondst: voer een smerige oorlog om in de 20^e eeuw een land te herkoloniseren (net nadat “we” 5 jaar door de ‘Moffen’ soort van waren gekoloniseerd – wat we overigens helemaal niet zo leuk vonden, volgens de verhalen), en noem het ‘Politionele Acties’ om de indruk te wekken dat het niet meer is dan een paar schermutselingen, wat kreukels in het onbevlekte laken die moesten worden rechtgestreken..

Maar stiekem was het allemaal iets groter dan de “beperkte actie”, zoals de NL regering het mooi omschreef: er waren meer dan 150.000 Nederlandse soldaten betrokken bij de Politionele Acties, tanks, bommenwerpers, noem het allemaal maar op.. De Indonesische onafhankelijkheids oorlog duurde tussen 1945-1949. Helemaal gelijk ging het niet op: ~5,000 Nederlandse militaire doden, tegen ~150,000 Indonesische doden....... Best veel voor een paar schermutselingen..

In Indie tijdens de tweede wereldoorlog hebben “we” iets langer gestreden tegen de 'jappen' dan tegen de 'moffen' - dat zegt op zich heel weinig, zeker aangezien die 'jappen' best veel eilandjes langs moesten om alles te veroveren.. maar het was in no-time gebeurd... 

Ons Indie was bezet en alhoewel een flink deel van de bevolking de japanse 'bezetters' onthaalden als bevrijders zoals wij dat later zouden doen met de Amerikanen en Canadezen enzo, waren de Nederlanders natuurlijk bezorgd over hun voorraad kruiden/olie/kolen/thee/suiker/goud/etc bevolking in den verre, en kon de propaganda en spierballentaal beginnen. 

Koningin Wilhelmina had negen maanden na de Nederlandse capitulatie ook nog even op de radio in Indonesie vermeld (ja, vanuit Engeland, natuurlijk) dat ze de moed erin moesten houden want men dacht aan ze. Oh, en ze hadden het er nog even over gehad met de nederlandse regering, en waren tot de conclusie gekomen dat de Indonesiers toch best meer autonomie mochten hebben onder Nederlandse leiding (en dan denk ik: waar haal je het gore lef vandaan om met dit soort mosterd na de maaltijd flauwekul te komen – het is gewoon lachwekkend..). Niet dat die Indo’s sowieso nog ’n hoge pet op hadden van de Nederlanders, na dat snelle opgeven van ze - als je dan toch bezet wordt, maakt het wel meer indruk als die bezetter dan ook nog iets aan macht uitstraalt, ljkt mij dan.....

 

Na de overgave van Japan op 15 Augustus 1945 en de belofte om Indie terug te geven aan Nederland, ontstond er een soort van machtsvacuum, en die drommelse Indonesiers hadden al na twee dagen hun eigen republiek aangekondigd onder leiding van Soekarno en Hatta (daar waren ze gek genoeg al jaren mee bezig, dat onafhankelijk idee... is blijkbaar helemaal niet leuk, bezet zijn - zelfs niet door nederlanders..). 

Eigenlijk waren al 25 jaar (voornamelijk) twee groepen met onafhankelijkheid bezig: deze heren samen met Dr. Cipto Mangunkusumo met de Nasionale Partij, en aan de andere kant de Partij Komunis. Dus werden er in die jaren tientallen duizenden mensen gearresteerd door de nederlanders, en de kopstukken jarenlang opgesloten/verbannen naar Papua, want opgeruimd staat netjes. (kijk, weet ik ook meteen naar wie het Cipto Mangunkusumo ziekenhuis in Jakarta waar wij als Oxford aan verbonden zitten is vernoemd - handig). Net na de capitulatie waren er meerdere onafhankelijdsgroeperingen, en een van deze jongeren organisaties ontvoerden Sukarno en Hatta, en dwongen hun om onhafhankelijkheid te verklaren, want allemaal te traag.

En trouwens, een dikke week voor de Japanse capitulatie vlogen de japanners Hatta en Sukarno naar Vietnam, om hun te vertellen dat Japan waarschijnlijk zou gaan ophouden met oorlog voeren, en dat ze Indonesie onafhankelijkheid zouden geven op de 24e (nog ff lekker stoken, dus..). Ook hadden ze al jaren (para-)militaire groepen getraind om klusjes op te knappen.

Vanuit het oogpunt van herstellen van het koloniale gezag was dat onafhankelijkheidverklaren natuurlijk niet helemaal de bedoeling, maar Nederland had even niet de financiele middelen om meteen er iets aan te doen. De Britten (Java, Sumatra) en Australiers (Kalimantan, Oost Indonesie) mochten dat tijdelijk oplossen, en kwamen even bezetten langs met wat soldaatjes, maar ze lieten de handhaving van het gezag grotendeels aan de overgebleven Japanse troepen over, totdat ze de jappen gingen ontwapenen (huh? Oorlog en bezetting, ik vind het maar raar..). De bedoeling was om daar te zijn in de overgangsperiode tot het Nederlandsch Indisch bestuur weer functioneerde. In de tussentijd zaten die hollanders een beetje te zeuren bij de britten: "ah, doe nou eens die republikeinse top arresteren, of vraag in ieder geval aan de japanners om dat te doen".. maar die wilden alleen maar krijgsgevangenen uit kampen bevrijden en japanners ontwapenen en vriendelijk het land uitsturen - dus niet bemoeien met politiek.

  

Maar al snel konden grote delen van het land, voornamelijk Java en Sumatra, gewoon lekker hun gang gaan als Indonesische republiek. Dat lekker hun gang gaan was trouwens inclusief de Bersiap  (letterlijk: "maak je klaar") periode waar de Pemuda (radicale "indo jugend") met moordpartijen op buitenlanders, halfbloedjes, maar voornamelijk indos die pro-nederlandse of pro-japanse bezetting waren - gebruikmakend van gekregen/gestolen japanse wapens/tanks en ander leger spul (zie uniform van Bung Tomo op foto rechts) - wat dan ook weer niet zo aardig was.  Relativeer modus: Maarja, in Nederland werden de 'moffenhoeren' en andere mensen die heulden met de bezetter ook niet echt vriendelijk behandeld.. 
Maar wrang genoeg was het toen ook wel handig dat de Nederlanders nog in de kampen zaten onder toezicht van de 'jappen', aangezien de westerse bevrijders hun zaakjes nog niet helemaal op orde hadden.. Anders was het aantal westerse slachtoffers stukken hoger geweest.. Die hele Bersiap begon trouwens al toen die Pemuda half september vermoedden dat die britse en nederlandse oorlogschepen niet Batavia binnenvoeren om een kopje thee te komen drinken. 

Bij eind September had de gematigdere/serieuzere/oudere republikeinen lekker gelobby'd, en ondersteuning van veel Indische Rajas (koningen zeg maar) gekregen. Ondertussen hadden de Pemudas trein en radio stations in handen, en begon de sfeer grillig te worden voor de "uitheemsen". De eerste rellen begonnen tussen Pemudas en net vrijgelaten Nederlanders, die niet in de gaten hadden wat er in de tussentijd was gebeurd,  en vrolijk hun koloniale ding gingen doen (hoezo naief?). Deel van de uit lokale kampen vrijgelaten mensen waren KNIL soldaten, en die werden dus meteen op kleine schaal ingezet.

En dan begin October wordt het een beetje chaotisch: Indonesie heeft ondertussen zijn eigen leger (ABRI, TNI), die meteen een nederlandse officier arresteren, en nederlandse soldaten reageren zich af op Indonesische burgers, waarna gevechten tussen KNIL en ABRI uitbreken op Java, Sumatra en Bali, en in de tussentijd doet de japanse militaire politie nog even een massamoord op Pemudas, waarna ergens anders pemudas een vijfdaagse oorlog voeren met t japanse leger. Dus, voor de duidelijkheid: die jappen vochten toen opeens aan onze kant, samen met de britten en aussies..
Later die maand word dan weer een jihad over de nederlanders uitgeroepen waardoor alle Indo moslims moeten gaan vechten, en geven de japanners zich over in Surabaya - maar geven hun wapens aan de republikeinen/pemudas, en niet aan de nederlanders zoals volgens afspraak, waarna de britten (voornamelijk Indiase soldaten) verhaal gaan halen, en flink billenkoek krijgen van pemudas/republikijnse soldaten/gewone burgers. Eind van de maand wordt een staakt t vuren getekend in Surabaya, maar niet minder dan 5uur later wordt een van de britse generaals die het heeft ondertekend gedood in z'n auto (foto hierboven), waarna de britten dan weer gaan bommen en granaten gooien met tanks/boten/vliegtuigen en zo duizenden mensen doden als wraak. 

In november word het zo mogelijk nog gekker: zo'n beetje de hele maand zijn ze oorlog aan het voeren in Surabaya, dan gaan opeens 600 Indiase britten van shirt verruilen, en met de republikeinen meedoen. Tegelijkertijd gaan de jappanners vechten met republikeinen op Java, Sumatra en Bali, worden de hollanders Aceh uitgekickt, waarna daar burgeroorlog ontstaat, en de islamitische staat wordt gesticht.

Tot nu toe word er dus all over de place door iedereen gevochten als een soort mini wereldoorlog, met als doel behoud van het koloniale bewind. Tijdens de Bersiap periode vielen vele slachtoffers (3,600 Indo-europeanen dood en 20,000 vermist; 20,000 pemudas dood, zo rond de 15,000 doden tijdens de bombardementen in Surabaya, en dan nog eens 1000 jappaners, en 660 britten. Maahaar, bijzonder weinig nederlanders, wantdie waren eigenlijk nog niet eens echt ter plekke. Dus  benoemde ze een nieuwe legercommandant voor Indie, en in Nederland werden oorlogsvrijwilligers geronseld. Veel van de KNIL soldaten zaten nog vast als krijgsgevangenen in andere landen in de regio, en werden ook in allerijl opgetrommeld om weer soldaatje te spelen ondanks dat zo’n voorbereiding misschien niet echt optimaal te noemen is. Desalnietemin waren Kalimantan en Oost Indonesie al eind November 1945 weer in handen van de KNIL, met name dankzij de Aussies, die zo langzamerhand ook wel weer naar huis wilden. Ook Papua en de Molukken hadden al snel weer NL bestuur.

Maar toen mochten de NL troepen niet naar binnen van de Britten, die een escalatie wilde voorkomen (die waren zelf namelijk net ZO de-escalerend bezig in Surabaya). Nederlandse soldaten mochten wel mee met de britten om kampen te bevrijden enzo. Natuurlijk waren er al heel lang een paar NL battillons stiekem in de Britse delen aan het oorlogvoeren werk, maar niet officieel. Nadat NL volgens traditie in Indonesie had gezegd dat ze wilden onderhandelen met de Republikeinen ("nee, serieus: we willen gewoon ff onderhandelen"), mochten ze binnen komen van de britten, en zijn toen maar redelijk snel gaan vechten. 

Tegelijkertijd zag het er naaruit dat die Indos na 300jaar bezetting best wel serieus waren over het zelfbestuur van hun land, dus kwam nederland met het briljante “laten we het een Federatie van staten maken, kunnen jullie een beetje lekker deelstaten besturen, en natuurlijk met de Nederlandse koningin als staatshoofd”.. Maarja, Soekarno was ook niet gek, en wist dat hij best sterk stond, dus die wilde eerst volledige onfhankelijkheid..

Ondertussen werd duidelijk dat de KNIL en de oorlogsvrijwilligers mannen te weinig hadden, en werden zelfs dienstplichtigen gestuurd. En toen was er opeens het Linggadjati akkoord, waarin Nederland zegt de Republiek Indonesie op Java en Sumatra te erkennen, geleidelijk gaat dekoloniseren, allebei de 'teams' hun troepensterkte zouden verminderen, en de “Verenigde Staten van Indonesie” en Nederland een Unie gingen vormen. 
Een paar maanden later stuurde Nederland zijn tweede dienstplichtigendivisie naar Java... Nee, daar bouw je vertrouwen mee op..

Ondanks dat die onafhankelijkheidsoorlog best een groot gebeuren was, bestonden de echte ‘Politionele Acties’ uit twee grote offensieve delen, die niet langer dan een paar weken duurden. En die waren gedurende het hele voorafgaande verhaal nog niet eens begonnen.. “Operatie Product” (1) was de eerste in 1947, en bedoeld om de economisch belangrijke gebieden eerst te bezetten (ja, behalve Yogyakarta dan, want die waren best sterk aangezien de Republikeinse regering daar zat enzo, en dat zou wel een beetje duur/moeilijk worden). Al snel waren grote delen van Java en Sumatra bezet door NL. Toen de Indo’s een beetje terug begonnen te vechten dmv guerilla tactieken, ging de KNIL op pad met zwaar geschut, vliegtuigen, bombardementen, en blokkeerde havens. 

De Verenigde Naties vond het helemaal niet zo sympathiek wat NL allemaal deed tijdens de eerste politionele actie en de oorlog eromheen, en samen met de VS ging iedereen om de tafel zitten (als een van de eerste taken van de toen net opgerichtte Veiligheidsraad – een heel twijfelachtige "eer" voor Nederland, trouwens), en in Augustus 1947 was er een staakt-t-vuren.

Maahaar, de KNIL was in december dat jaar nog op zoek naar vrijheidstrijder Lukas Kustario. Zo kwamen ze langs Rawagede, een dorpje in West Java niet ver van Jakarta, waar de mensen in het dorp niet wilden vertellen waar zich verstopte. De KNIL was daar niet zo blij mee, en vermoordden alle (431) mannen in het dorp.. Het staakt-t-vuren was dus zo nu en dan gestaakt, zeg maar.. KNIL Generaal Spoor had nog wel het fatsoen om publiekelijk te vermelden dat de verantwoordelijke officier gestraft zou worden, maar zoals zo vaak in de onderhandelingen tussen NL leger en Indonesie, kwam hij zijn woord niet na.... 

Toen in 2008 een klein groepje overlevenden alsnog maar eens de NL overheid gingen aanspreken op hun gedrag, kregen ze te horen: “Ja, klote voor jullie, maar helaas – het is allemaal net verjaard, dus verder kunnen wij u hier niet bij helpen.. Oh, en sowieso waren het er volgens ons maar 150..”. Handig excuus, maar niet erg consequent, aangezien toendertijd volgens mij ook nog allerlei processen vanuit NL tegen de Jappen en over troostmeisjes waren, en mensen nu ook nog steeds achter nazi oorlogscriminelen aanzitten. 
In 2011 was de rechtbank het ook (terecht, mijns inziens) niet helemaal eens met de regering en zei zoiets als: “jongens, op oorlogsmisdaden zit eigenlijk geen tijdslimiet om te straffen, dus een compensatie zou wel gepast zijn”. En dus kregen de overgebleven weduwen allemaal een officiele 'sorry' van de nederlandse ambassadeur, en 20,000 euro. Wel handig dat er op dat moment, 64 jaar later niet zoveel overlevenden (tien) meer waren natuurlijk.. (Dat het daarna een grote puinhoop is geworden met verdelen van geld, daar kunnen de nederlanders dan weer weinig aan doen, al lag dat natuurlijk in de lijn van verwachting..)

Die, en andere vergelijkbare acties vonden de Yanks niet zo leuk, want die waren net aan het netwerken hier aangezien Soekarno ook nog eens tegen de lokale Partai Komunis aaan het vechten was (wat de Yanks helemaal te gek vonden toendertijd), dus die gingen zich er maar eens wat meer mee bemoeien, en in januari 1948 was er alweer een officiele wapenstilstand.

Een klein beetje natrappen over en weer na de wapenstilstand leidde op 19-20 December 1948 tot Politionele Acties deel (2): Operatie Kraai, met als doel totale vernietiging van de republiek. Duidelijke taal.  
NL had ondertussen de geheime code van de Indonesiers gekraakt, en dus was het iets simpeler om n oorlogsoffensief te plannen. Daardoor werd snel en groots aangevallen, grote gebieden bezet, inclusief de snelle val van Yogyakarta, en werden Soekarno en Hatta gevangen genomen.

 En toen waren de VN en VS dus NOG bozer, en sommeerde NL om te stoppen met vechten, en de leiders vrij te laten. “Ok-ok, we stoppen wel met vechten” (NL had het bezette gebied al voldoende uitgebreid – doel bereikt, dus stoppen was handig: zo kan ik ook stoppen met vechten..). Dat tweede punt hadden ze even niet gehoord ofzo, dus de leiders bleven gevangen. Er werd wel geluisterd toen de Yanks begonnen te dreigen om economische opbouwsteun aan NL te stoppen – wat ik dan ook wel weer snap aangezien de VS $1miljard via de Marshallplan aan NL hadden gegeven om NL op te bouwen, en NL ongeveer $0.5miljard aan vechten in  Indonesie had uitgegeven...

In 1949 was er een commissie om de excessen te onderzoeken, maar die deden vrij weinig tot de pers zich er 20 jaar later mee ging bemoeien. Toen werd er weer onderzoek gedaan, wat leidde tot de “Excessennota”: officieel 3144 slachtoffers door militairen, 136 door politie, 576 door kampungpolitie. Maar als je dan aan het andere team vraagt, dan komen die vaak op een ander aantal (40,000).. Er was nooit een parlementaire enquete – dus of de excessen nou structureel beleid, of incidenten waren, dat blijft ook een beetje onduidelijk..

Wel is duidelijk dat kapitein Westerling (wel toepasselijke naam iig) hoofd van een commando eenheid was (Dienst Speciale Troepen - DST) die onafhankelijk van het KNIL mocht opereren. Wat hij dus heel erg fanatiek deed dmv standrechterlijke executies zonder enige vorm van proces, en "zuiveringsacties" in Celebes - wat al bijna net zo onschuldig klinkt als politionele acties... Vond hij mooi, dat oorlog voeren, dus ook na de oorlog (1950) hielp hij met het opzetten van een vrije republiek in zuid Molukken, en probeerde nog eens een coup te plegen in Bandung vanuit z'n verblijfplaats niet ver bij Bogor vandaan, wat niet zo succesvol was. Met behulp van het NL leger kon hij vluchten. 
Ik denk dus dat de excessen inderdaad 'incidenten' waren... :-S

Wat ik dan ook niet snap is dat de dienstweigeraars en deserteurs veel en veel harder werden gestraft dan de verantwoordelijken van al die oorlogsmisdadigers zoals meneer Westerling, die dan misschien wel mislukte als operazanger terug in NL, maar verder helemaal NIET werd aangepakt..

Dan maar even luchtig en soort van toepasselijk eindigen met Hans Teeuwen